CHIẾN LƯỢC XỬ LÝ TỔNG THỂ, MINH BẠCH, HIỆU QUẢ
Phân loại và đánh giá tài sản công
Bước đầu tiên là giao Bộ Tài chính hoặc Sở Tài chính địa phương soát xét và đánh giá toàn bộ trụ sở hành chính cùng đất đai, tài sản công tại các đơn vị sáp nhập hoặc giải thể. Qua đó, các cơ sở sẽ được phân loại dựa trên khả năng tiếp tục sử dụng, cần chuyển đổi mục đích hay phải thanh lý, đấu giá. Việc phân loại một cách rõ ràng ngay từ đầu sẽ giúp quản lý nguồn lực hiệu quả và đề phòng các rủi ro về sau.
Tái sử dụng cho mục tiêu công
Các tài sản công dư thừa không chỉ là gánh nặng ngân sách mà còn là cơ hội để phát triển hạ tầng xã hội. Theo đề xuất, những cơ sở này có thể được chuyển đổi thành trường học, trung tâm y tế, nhà văn hóa, thư viện, viện dưỡng lão hoặc cơ sở trợ giúp xã hội. Ngoài ra, trong một số trường hợp, những trụ sở này sẽ được bố trí làm trung tâm hành chính cấp xã/phường hay được sử dụng làm kho lưu trữ, trung tâm dữ liệu phục vụ hành chính công.
Đấu giá công khai và quản lý quỹ đất
Đối với các trụ sở không còn nhu cầu sử dụng, biện pháp đấu giá công khai sẽ được triển khai. Qua đó, tài sản công sẽ được đưa vào danh mục bán đấu giá dưới sự quản lý của Trung tâm Phát triển quỹ đất địa phương. Nguồn thu từ đấu giá này sẽ được tái đầu tư vào xây dựng các trung tâm hành chính hợp nhất mới, góp phần tối ưu hóa việc sử dụng ngân sách. Song song đó, việc quản lý quỹ đất cũng nhằm bảo vệ và chuyển đổi tài sản công một cách hợp lý, đặc biệt đối với những khu vực có vị trí “đất vàng” như trung tâm huyện, xã cũ. Những khu vực này được quy hoạch lại thành trung tâm dịch vụ đô thị hoặc giao cho nhà đầu tư phát triển thương mại – dịch vụ, nhưng luôn với sự giám sát chặt chẽ của Nhà nước về quyền kiểm soát và chia sẻ lợi ích.
Kiểm soát và giám sát nghiêm ngặt
Để ngăn chặn các hành vi “xí phần” và chuyển nhượng không minh bạch, cần thiết phải thiết lập cơ chế thanh tra, giám sát nghiêm ngặt trong toàn bộ quá trình xử lý tài sản công. Công khai danh mục tài sản dư thừa cùng việc xử lý nghiêm khắc các vi phạm là những biện pháp then chốt nhằm đảm bảo sự minh bạch và chính xác của quá trình tổng hợp và chuyển giao tài sản.
Thí điểm và hướng dẫn cụ thể
Bộ Tài chính và Bộ Nội vụ được đề xuất ban hành hướng dẫn chi tiết về việc xử lý trụ sở hành chính sau sáp nhập, đồng thời tiến hành thí điểm tại một số tỉnh. Việc thí điểm này sẽ giúp rút kinh nghiệm, từ đó điều chỉnh mô hình trước khi triển khai rộng rãi trên toàn quốc.
Cải cách hệ thống hành chính quốc gia và tái cấu trúc quỹ đất
Bên cạnh đó, giải pháp cải cách cơ sở vật chất cho hệ thống cơ quan hành chính quốc gia đang được đề xuất với kế hoạch sáp nhập các tỉnh từ 63 xuống còn 34 tỉnh và thành phố trực thuộc trung ương. Đồng thời, tổ chức hành chính theo mô hình hai cấp – cấp tỉnh và cấp cơ sở (xã/phường) với khoảng 5000 đơn vị và 13 đặc khu – sẽ tạo tiền đề cho việc cải tổ, hiện đại hoá không gian hành chính. Mục tiêu chính là tận dụng tối đa hạ tầng sẵn có, tái cấu trúc quỹ đất công theo hướng phục vụ các lĩnh vực ưu tiên như giáo dục, y tế, công nghệ và phát triển đô thị, đồng thời ngăn chặn thất thoát và trục lợi sau sáp nhập hành chính.
Với tầm nhìn chiến lược bài bản từ việc phân loại, tái sử dụng đến đấu giá minh bạch, chiến lược xử lý tài sản công sau sáp nhập hứa hẹn sẽ góp phần tạo nên một hệ thống hành chính hiện đại, hiệu quả và tiết kiệm ngân sách, đồng thời thúc đẩy phát triển hạ tầng xã hội và đô thị bền vững tại Việt Nam.
GIẢI PHÁP XỬ LÝ TRỤ SỞ DÔI DƯ CẤP HUYỆN VÀ TỈNH
Định hình lại chức năng và không gian công
Trong khuôn khổ cải tổ, việc “lập quỹ trụ sở dự phòng công quyền” được cho là bước đầu tiên then chốt. Theo đó, mỗi thành phố trực thuộc trung ương sau sáp nhập sẽ thành lập một quỹ riêng để làm nơi lưu giữ các trụ sở cấp huyện cũ. Những cơ sở này sẽ được chuyển đổi thành trụ sở của cơ quan chuyên môn cấp sở sau khi hợp nhất hoặc làm nơi đặt các cơ quan Trung ương như kiểm toán khu vực, chi cục thuế liên vùng. Đây được xem là cách thức chuyển giao nguồn lực hành chính một cách linh hoạt và tiết kiệm.
Bên cạnh đó, các trụ sở được đề xuất chuyển đổi chức năng thành những trung tâm công ích quy mô vùng. Ví dụ, những cơ sở cũ của huyện có thể được cải tạo thành trường phổ thông chất lượng cao hay trường nghề vùng, bệnh viện vệ tinh, trạm y tế vùng, trung tâm dữ liệu số, kho lưu trữ liên vùng và thậm chí là trung tâm logistics, hành chính công liên thông. Một minh chứng cụ thể là trụ sở huyện Yên Phong (Bắc Ninh) dự kiến sẽ trở thành trung tâm giáo dục STEM – kết hợp dạy nghề và đào tạo trí tuệ nhân tạo cho toàn tỉnh cũ.
Ngoài ra, khuôn khổ cải tổ cũng mở ra khả năng hình thành các khu hành chính phụ trợ, vệ tinh cho thành phố trực thuộc trung ương sau sáp nhập. Theo đó, các trung tâm hành chính cấp vùng đô thị hóa có thể được bảo lưu từ 1-2 trụ sở tỉnh cũ, trong khi trụ sở huyện được tận dụng để làm “văn phòng hành chính lưu động” hay chi nhánh của UBND tại các khu vực xa trung tâm, tạo sự thuận lợi cho công tác quản lý hành chính trên địa bàn.
Định hướng quy hoạch và kiến trúc đô thị thông minh
Bên cạnh việc tái cơ cấu chức năng, việc quy hoạch lại đất trụ sở công cộng theo định hướng đô thị thông minh được xem là yếu tố tiên quyết. Trên nền đất các trụ sở cũ, các khu công cộng hiện đại được xây dựng sẽ mang đến nhiều giá trị mới cho thành phố. Các dự án có thể bao gồm: công viên công nghệ, trung tâm sáng tạo, văn hóa, không gian khởi nghiệp (startup space), và trung tâm dịch vụ số – công dân số. Kết nối hạ tầng số với hạ tầng hành chính không chỉ góp phần phát triển kinh tế số mà còn nâng cao chất lượng dịch vụ công phục vụ người dân.
Để đảm bảo quá trình chuyển giao tài sản công diễn ra minh bạch, việc đấu giá một phần tài sản (trong đó phần đất “vàng”, đất mặt tiền có giá trị cao) sẽ được tiến hành công khai, với kế hoạch sử dụng đất và quy hoạch rõ ràng, cấm đấu giá nội bộ hay chỉ định. Các tổ chức độc lập sẽ giám sát chặt chẽ quá trình đấu giá nhằm tạo nguồn thu ngân sách hỗ trợ xây dựng trụ sở hành chính liên thông mới, đồng thời đầu tư vào hạ tầng số, giáo dục và y tế.
Cơ chế pháp lý – tài chính và tầm nhìn dài hạn
Những cải cách không chỉ dừng lại ở việc chuyển đổi chức năng mà còn cần có sự hỗ trợ của cơ chế pháp lý và tài chính mạnh mẽ. Các Luật Tổ chức chính quyền địa phương và Luật Quản lý, sử dụng tài sản công cần được sửa đổi để cho phép luân chuyển tài sản công một cách linh hoạt, không bị ràng buộc cứng nhắc theo cấp hành chính. Điều này đi kèm với việc Chính phủ ban hành các nghị định riêng liên quan đến xử lý tài sản sau sáp nhập và cho phép địa phương giữ lại phần lớn nguồn thu từ bán tài sản để tái đầu tư công.
Ngoài ra, trong lĩnh vực quy hoạch và kiến trúc, việc xử lý trụ sở cũ, tạo không gian hành chính – công cộng mới phải được định hướng với tầm nhìn dài hạn từ 30 đến 50 năm. Thiết kế cần được đồng bộ từ kiến trúc, hạ tầng đến công nghệ, với trọng tâm là phục vụ người dân – không chỉ là nơi làm việc của các cơ quan nhà nước.
Quy hoạch tổng thể: Hướng đến đô thị nén và đa chức năng
Một trong những giải pháp quan trọng là rà soát và tích hợp các quy hoạch cấp vùng, tỉnh và đô thị thành một thể thống nhất. Các quy hoạch hành chính cũ sẽ được loại bỏ, thay thế bằng “Quy hoạch không gian hành chính – đô thị – công ích” mới, giúp hình thành các trung tâm hành chính đa chức năng, hạn chế tình trạng dàn trải.
Bên cạnh đó, đất công cộng và trụ sở hành chính dôi dư sẽ được phân loại lại, phục vụ các mục đích giáo dục, y tế, hoặc phát triển giao thông, công viên. Việc xây dựng các “cụm hành chính – dịch vụ công liên vùng” sẽ thay thế mô hình huyện truyền thống. Đồng thời, những trụ sở hành chính cũ sẽ được chuyển hóa thành các đô thị vệ tinh – trung tâm hành chính thông minh, giữ lại những giá trị lịch sử nhưng được tô điểm bằng công nghệ hiện đại. Nền tảng này được hỗ trợ bởi hệ thống hạ tầng mềm và cứng được tích hợp với dữ liệu số, mang lại những giải pháp giao thông thông minh và quản lý đô thị hiệu quả.
Song song với việc tái cấu trúc mô hình hành chính, quy hoạch giao thông và hạ tầng kỹ thuật cũng cần được làm mới, kết nối hệ thống hạ tầng giao thông và hành chính theo ba trục chính:
Trục hành chính chính -> Trục dịch vụ công -> Trạm dân cư: Đây chính là chuỗi liên kết chặt chẽ, giúp người dân dễ dàng tiếp cận các dịch vụ công và đảm bảo sự liền mạch trong di chuyển.
Vị trí trung tâm hành chính – công cộng gần các giao thông công cộng: Điều này không chỉ giảm tải lưu lượng giao thông mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc di chuyển và kết nối giữa các khu vực.
Đồng bộ hóa các hệ thống điện, cấp nước, xử lý rác thải và hạ tầng số: Sự đồng bộ này là nền tảng cho một đô thị hiện đại, nơi mỗi thành phần hạ tầng hỗ trợ lẫn nhau để tối ưu hóa chất lượng dịch vụ và đảm bảo sự phát triển bền vững.
Cải tiến kiến trúc trụ sở hành chính
Các trụ sở hành chính kiểu cũ đang dần được thay thế bằng mô hình “Trung tâm hành chính thông minh tích hợp”, kết hợp giữa cơ quan hành chính, trung tâm dữ liệu, dịch vụ công, và không gian mở hiện đại. Những công trình này tận dụng năng lượng tái tạo và công nghệ xanh, giúp tăng hiệu quả sử dụng đất.
Ngoài ra, trụ sở cũ không còn phù hợp với mục tiêu hành chính có thể được cải tạo thành thư viện, trường học, bảo tàng, hoặc trung tâm cộng đồng. Những công trình mang giá trị lịch sử sẽ được bảo tồn hoặc trở thành điểm nhấn kiến trúc đô thị. Việc phát triển các khu chức năng mới sẽ tuân theo quy chuẩn đồng bộ, hiện đại và tiết kiệm.
Cần thiết ban hành một bộ quy chuẩn kiến trúc hành chính mới dành cho trụ sở cấp vùng. Mục tiêu là tối ưu hóa không gian sử dụng, tiết kiệm năng lượng và đảm bảo an toàn cho công trình. Các tiêu chí “đồng bộ – hiện đại – tiết kiệm” sẽ được đặt lên hàng đầu khi áp dụng mô hình kiến trúc linh hoạt (modular). Mô hình này không chỉ dễ dàng nâng cấp và chuyển đổi theo những yêu cầu phát sinh mà còn tạo nên một hệ thống kiến trúc thích ứng với xu thế phát triển công nghệ và số hóa trong đô thị hóa.
Để hiện thực hóa những mục tiêu đề ra, việc thu hút sự tham gia của các kiến trúc sư và chuyên gia quy hoạch hàng đầu được đánh giá là bước đi chiến lược. Các cuộc thi thiết kế ý tưởng trung tâm hành chính – công ích mới sẽ là sân chơi để khơi gợi sự sáng tạo, cạnh tranh lành mạnh và đổi mới trong thiết kế kiến trúc. Song song đó, việc kết nối chặt chẽ với các trường đại học, viện quy hoạch và các tổ chức quốc tế sẽ mở rộng tầm nhìn, trao đổi kinh nghiệm và áp dụng các thực tiễn tiên tiến nhằm tạo nên bản sắc độc đáo của mỗi đô thị. Qua đó, sự kết hợp tinh tế giữa kiến trúc hiện đại và đặc trưng vùng miền không chỉ làm phong phú cảnh quan đô thị mà còn tạo nên dấu ấn nhận diện riêng cho cộng đồng.
Chuyển đổi trụ sở hành chính: Phục vụ cộng đồng
Một hướng đi quan trọng trong chiến lược quy hoạch mới là tận dụng trụ sở hành chính dôi dư để phát triển các cơ sở công lập. Tùy vào vị trí và nhu cầu địa phương, các công trình này có thể chuyển đổi thành trường học, trạm y tế, nhà văn hóa, trung tâm bảo trợ xã hội hoặc cơ sở lưu trữ dữ liệu hành chính.
Ngoài ra, việc tổ chức các cuộc thi thiết kế trung tâm hành chính và kết nối với các tổ chức quốc tế cũng giúp nâng cao chất lượng quy hoạch, đồng thời thúc đẩy bản sắc vùng miền trong kiến trúc đô thị.
ĐỀ XUẤT TRUNG TÂM HÀNH CHÍNH – DỊCH VỤ CÔNG KIỂU MỚI
Tên gọi – chức năng
Sau khi sáp nhập tỉnh và bỏ cấp huyện, trung tâm không chỉ là nơi đặt trụ sở của chính quyền cấp tỉnh bao gồm UBND, HĐND, Đảng ủy, Mặt trận và các sở ngành, mà còn đảm nhận chức năng kết nối trực tiếp với người dân thông qua dịch vụ công một cửa và trung tâm tiếp công dân. Đây là bước đột phá giúp đơn giản hóa thủ tục hành chính, tăng cường tính minh bạch và hiệu quả quản lý.
Trung tâm được định hướng trở thành trung tâm điều hành đô thị thông minh (IOC), nơi các hoạt động của thành phố được giám sát và điều phối nhịp nhàng, tạo điều kiện cho việc truyền thông và đào tạo chính sách qua trung tâm hội nghị chuyên dụng. Đồng thời, không gian số hóa lưu trữ và chia sẻ dữ liệu giữa các ngành sẽ là cầu nối giúp các cơ quan liên thông, trao đổi thông tin kịp thời, góp phần vào quá trình quản lý hiện đại.
Bên cạnh công tác hành chính, trung tâm còn chú trọng tạo dựng không gian phục vụ người dân, với thư viện, sảnh tiếp nhận hồ sơ, dịch vụ Wi-Fi công cộng và khu tự phục vụ thủ tục hành chính. Tất cả nhằm mang lại trải nghiệm tiện ích, giúp người dân dễ dàng tiếp cận thông tin và dịch vụ công, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống trong đô thị hóa.
Bố cục kiến trúc – mặt bằng chức năng
Một khu hành chính cấp tỉnh nên chia thành 5 khu chức năng chính, thiết kế theo dạng cụm (campus) hoặc cao tầng tích hợp:
Kiến trúc và cảnh quan
Nên áp dụng phong cách kiến trúc hiện đại, tối giản và thông thoáng. Bên cạnh đó, việc kết hợp vật liệu địa phương như đá, gỗ, lam chắn nắng không chỉ tạo nên nét đặc trưng vùng miền mà còn góp phần giữ gìn bản sắc văn hoá trong đô thị hiện đại.
Trong thiết kế, việc sử dụng năng lượng xanh đã được đặt lên hàng đầu: hệ thống điện mặt trời, chiếu sáng tự nhiên, mái xanh và điều hòa thông minh giúp giảm tiêu thụ năng lượng. Hơn nữa, sự kết nối với giao thông công cộng được đảm bảo bằng việc bố trí trạm xe buýt điện và hệ thống xe đạp công cộng ngay tại lối vào của trung tâm, giúp người dân dễ dàng tiếp cận. Không gian xanh mở, như công viên hành chính và sân tổ chức sự kiện ngoài trời cải thiện cảnh quan và thân thiện với môi trường.
Hạ tầng công nghệ – số hóa
Ngoài yếu tố kiến trúc, hạ tầng công nghệ cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hiện đại hóa trung tâm hành chính. Hệ thống điều hành đô thị thông minh (IOC) sẽ tích hợp và kết nối các dữ liệu giao thông, an ninh, dân cư và môi trường, từ đó tạo ra một mạng lưới thông tin liên lạc chặt chẽ cho việc quản lý đô thị.
Cổng dịch vụ công cấp tỉnh được thiết kế nhằm cho phép người dân nộp hồ sơ, theo dõi và nhận kết quả trực tiếp hoặc online, rút ngắn thời gian xử lý nghiệp vụ và tăng cường tính minh bạch. Bên cạnh đó, khu “công dân số” với các kiosk điện tử, máy scan tài liệu và hệ thống hướng dẫn AI sẽ giúp người dân tự động hóa một số thủ tục hành chính, giảm tải cho hệ thống công vụ.
Tận dụng trụ sở dôi dư
Một phần chiến lược quan trọng khác là tận dụng hiệu quả các trụ sở hành chính dôi dư từ các địa bàn cũ. Các tòa nhà này có thể được cải tạo thành “văn phòng khu vực” phục vụ chức năng hỗ trợ hay thậm chí là trung tâm hành chính vệ tinh dành cho những khu vực xa trung tâm. Đây là biện pháp giúp tối đa hóa nguồn sử dụng đất và khai thác tiềm năng vốn có của hệ thống cơ sở hạ tầng hành chính hiện hữu.
Về mặt quy mô, dự án trung tâm dự kiến sẽ chiếm diện tích tối thiểu từ 3 đến 5 ha đất, với tổng sàn xây dựng từ 30.000 đến 60.000m². Hệ thống này được dự kiến đáp ứng nhu cầu làm việc cho hơn 1.000 cán bộ và phục vụ hơn 1.000 lượt công dân mỗi ngày. Từ đó, chi phí đầu tư được ước tính dao động từ 600 đến 1.200 tỷ đồng, tùy thuộc vào mức độ hiện đại hóa và điều kiện thực tiễn của từng địa phương.
KẾT LUẬN
Với tầm nhìn chiến lược bài bản từ việc phân loại, tái sử dụng, đấu giá minh bạch, chiến lược xử lý tài sản công sau sáp nhập đến các giải pháp quy hoạch, kiến trúc và chuyển đổi trụ sở dôi dư không chỉ mang tính cấp bách mà còn hướng tới một tầm nhìn dài hạn, từ 30 đến 50 năm, nhằm xây dựng một không gian hành chính hiện đại, đồng bộ về giao thông và hạ tầng kỹ thuật, tích hợp nền tảng số và bảo tồn giá trị văn hóa – lịch sử của mỗi địa phương. hứa hẹn sẽ góp phần tạo nên một hệ thống hành chính hiện đại, hiệu quả và tiết kiệm ngân sách, đồng thời thúc đẩy phát triển hạ tầng xã hội và đô thị bền vững tại Việt Nam./.
Ban biên tập TCKTVN
bình luận